YZ’NİN ZK’Sİ

Selim yaşamının farklı aşamalarındaki arkadaş gruplarında zekâ üzerine yaptıkları tartışmaları hatırladı. Selman’ın onlarla olduğu dönemlerde bilgisayarlar yaygın değildi ve Selman’ın yeni hesaplama araçlarına özel bir ilgisi yoktu. Bilgisayarlara ve yazılım yapılarına pek yakın değildi. Selim sık sık kütüphanelerden ve ulaşabildiği her yerden bulabildiği bazı makaleleri okuyordu. Bu yüzden konu hakkında Selman’dan daha fazla bilgisi vardı. Selman zihnindeki problemlerin bazıları için Selim’e danışıyordu. Bilgisayarların nasıl düşündüğünü anlayamıyordu. Selim hemen itiraz ediyordu. “Hayır Abi, hayır! Düşünmüyorlar, anlamıyorlar. Yalnızca her neye programlandılarsa onu yapıyorlar.” Okuduğu bazı makaleleri gösteriyordu ama Selman başka yayınları okuyabilmek için hep meşgul oluyordu. Referans kitaplarını okuması ve önce kendi iletişim gruplarında tartışılıp sonra başka insanlara ulaştırmak üzere bir şekilde yayımlanması için kritik yazılar yazması gerekiyordu. Selim’in arkadaş gruplarındaki tartışmalar daha teknikti. İlkokul yıllarında bilgisayarlar uzak ve büyülü öykülerdi. O ve arkadaşları birbirlerine bilgisayarların büyüsü üzerine masallar anlatıyorlardı. Daha sonraki dönemlerde, profesyonelce veya kendi ilgileri nedeniyle bilgisayar bilimlerinin uzmanı olmuş arkadaşları oldu. Selim ayrıca çok meraklıydı. Önemli olduğunu düşündüğü konulardaki değerli bilgileri arıyor ve buluyordu. Bu bir rastlantı değildi. Ahmet Bey de, çok pahalı olduğu zamanlarda satın almış olduğu ansiklopedileri sürekli okuyan bir bilgi avcısıydı. Ayten Hanım’ın kaynakları farklıydı ama onlar da çok değerliydi. Yaşamı boyunca tanıklık etmiş olduğu öyküleri ve düzenli buluşmakta olduğu arkadaşlarından duyduğu diğer öyküleri anlatıyordu. Selim ülkenin değişik yerlerinde ve dünyada neler yaşanmakta olduğunu öğrenmişti. O arkadaşlardan birinin oğlu ve bir başkasının kızı bilgisayarlar hakkında ileri çalışma ve araştırma yapmak üzere başka ülkelere taşınmışlardı. Selim yalnızca onların öykülerini dinlemekle ve anlamakla kalmıyor, dikkatli kadın gözlemcilerin söylediği bazı kritik anahtar sözcükleri de duyuyordu.

Selim’in zihninde yapılmakta olan tartışmaların kaynağı muhtemelen geçmiş yaşamı ve deneyimi sırasında edinmiş olduğu tüm bilgilerin toplamıydı. Ama özel olarak da teknik ve bilimsel alanlarda çalışan arkadaşlarının yorumlarıydı. Metin ve Can elektronik iletişim teknolojilerinde önde gelen iki uzmandı, Selim onlardan çok fazla şey öğrenmişti. Uzmanlarla konuşmak farklıydı. Yazdıkları bir makaleyi okumak gibi değildi. Dünyalarına girmekti. Terimleri ve tanımları, olguları ve ilişkileri, simgeleri ve sonuçları, resimleri ve sesleri onların gördüğü gibi görmekti. Metin’i ve Can’ı tanıyarak Selim, aralarında gelişen ve uzlaşmaz bir karşıtlıkla sonuçlanan uyuşmazlığın anlamını ve nedenlerini anlamıştı: “Analog mu, dijital mi?” Can dijital teknolojilerin gücüne ve başarılı olacaklarına inanıyordu. Metin de onların değerini anlıyor, çalışmalarında ve yaşamında başarıyla kullanıyordu. Ancak iyi yaşamlar sürebilmek ve daha iyi geleceklere ulaşmak için en iyi araçlar olduklarından emin değildi. Maddenin özelliklerine bağlı olarak, analog dünyalarda sınırlar vardı. Dijital dünyalarsa, göreceli olarak enerjisiz çalıştıkları için, hemen hemen sınırsızdılar. Kavramları daha önce de duymuş olduğu halde Selim, Metin ve Can arasındaki bir tartışmaya tanık olana kadar onları gerçekten anlamamıştı.

Yapay zekânın zekâ katsayısı tartışması hakkındaki sıradışı tartışma beklenmedik bir şekilde başlamış ama Selim’in zihninde yapay zekânın anlamı ve geleceği üzerine derin izler bırakmıştı.

“Oğlum biliyorsun” dedi Can Metin’e. “Aramızda en yüksek ZK bende var. O halde dünyadaki en akıllı kişi benim. Bu doğru, biz dünyanın muhteşem üçlüsü olduğumuz için. Dünyada ZK’sı bizden yüksek herhangi birinin olabileceğini sanmıyorum. O halde dünyadaki en akıllı adam benim, aramızdaki en yüksek ZK’ya sahip olduğum için.”

Kuşkusuz bu bir şakaydı ama gülümsemiyordu. Metin de ciddiydi.

Selim dudaklarındaki değişikliklerle belirmeye başlayan gülümsemeyi durdurdu.

“Benim ZK’mı unut” dedi. “Ben bu dünyanın gerçek budalasıyım. Dilediğiniz gibi tartışabilirsiniz. Ben yalnızca dinleyeceğim ve tarihin kayıtlarını tutmak için daha sonra hatırlayacağım.”

“Peki” dedi Can. “Bu da önemli bir iş. Parlaklığımı en iyi şekilde ifade etmeyi başarabileceğine inanıyorum.”

“Parlak umulduğu kadar ışıklı olmayabilir” diye mırıldandı Metin, itiraz ettiğini düşündürecek bir ipucu vermeyen yumuşak bir tonla.

“İnsanlığın sonu gelmek üzere” diye devam etti Can. “Bu bir gerçek, bunu herkes biliyor, ama kimse ciddi olarak söylemiyor. İnsanlar Doğa Ana’nın mutfağındaki her şeyi yediler. İlk dalgalanma olduğunda açlıktan ölecekler.”

 "Demek doğanın dengesini korumanın önemini şimdi anlıyorsun" dedi Metin. Can'ın "Doğa Ana'nın mutfağı" Metin'i şaşırtmıştı.

 “Çevreci olduğunu bilmiyordum” diye yanıtladı Can.

“Çevreci veya herhangi bir şeyci değilim, yalnızca bir bilim insanıyım” dedi Metin. “Bilim insanı olmanın beynini kullanabilen ve düşünebilen bir insan için tek sürdürülebilir seçenek olduğuna inanıyorum.”

Selim Can’ın tepkisinin ne olacağını merak etti. Can muhtemelen dünyadaki bilim insanlarının çoğundan daha zeki, becerikli ve başarılıydı ama bir bilim insanı değildi. Bu onun için kabul edilebilir değildi. Hiçbir istisna olmadan dünyadaki tüm önemli unvanları kazanabileceğine inanıyordu. Can, en ileri araştırma kurumunda en üst araştırmacılardan birisi olmak üzere akademik çalışma seçeneğini de düşünmüştü ama kararını başkaları üzerinde daha fazla doğrudan etki yapabilmek için vermişti. Gücü seçtiği halde hep kararıyla ilgili bir kuşku kalmıştı. Güç paraydı ve içinde yaşamakta oldukları çağda para özgürlüktü. Ancak satın almak sahip olmak için yeterli değildi, sahip olmak kullanmak için yeterli değildi ve kullanmak iyi dengelenmiş mutlu yaşamlar getirmiyordu. Can kişisel yaşamı ve geçmişi hakkında düşünmemeye çalışıyordu. Anıları yaşamı devam edebilmek için çok zor yapan dayanılmaz acılar veriyordu. Tek seçeneği aşırı hızlı ve sürekli telaşlı otoyolların peşinden gitmek ve onları yaşamaktı.

Can Metin’in yorumuna karşılık vermeyerek Selim’i şaşırttı. Zamanının önemli bir bilim insanı olmak için geçmiş isteklerini muhtemelen unutmuştu. Tartışmayı sürdürdü.

“Ayrıntılarda kaybolmayı sevmiyorum Geçmiş ve bugüne kadar yapılmış buluşlar umurumda değil. Gördüğüm şudur, dijital çağda artık sınırlarımız yok. İstediğimiz kadar hızlı yaşayabiliriz. Her şeyi en üst seviyede yaşayabiliriz. Sayısal yaşam sonsuzdur. Her şeyi görebiliriz, işitebiliriz, okuyabiliriz, anlayabiliriz, hesaplayabiliriz ve bilebiliriz.”

“Kendimizi bilebilir miyiz?” diye sordu Metin yumuşakça.

“Evet, neden olmasın? İnsanın işlevlerini gözlemlemek ve çözümlemek için her türlü aracımız var. Gelişmiş görüntüleme ve kayıt teknolojilerimiz var. Beynin ve genlerin bulmacaları çözülmek üzere. Evreni ve yaşamı yeniden tanımlıyoruz.”

Metin cevap vermedi. Can bir karşılık ve yorum bekledi. Metin sessizdi. Can bir tepki bekleyerek Selim’e baktı ama o da oyunun dışında kalmayı seçmiş olduğunu hatırlatarak başını salladı. Metin epey uzun süre sonra yeniden konuştu.

“Dijital müzik dinlemeyi sevmiyorum” dedi ve bir süre sustuktan sonra devam etti. “Dijital müzik gerçek değil, o yalnızca bir belirli bir yerde ve zamanda kaydedilmiş ve dönüştürülmüş bir müziğin hesaplaması ve tahmini.”

Selim gelmekte olan fırtınayı hissetti. Bir kez başladıktan sonra durdurmak mümkün olmayacaktı. Can’ın savunması YZ oyununu başlattı.

“Eğer dijital müziği duyamıyor ve anlayamıyorsan, sen gerçek değilsin. Manyetik bantların, plakların, kompakt disklerin ve nota kâğıtlarının geçmiş zamanlarına mı dönmek istiyorsun? Analog verilerle ve maddeyle sınırlanmak mı istiyorsun? Akıl almaz bir değişim çağındayız. Maddenin sınırlayıcı diğer etkenlerinden bile kısa bir süre sonra kurtulacağız. Sürekli görebileceğimiz, işitebileceğimiz, kaydedebileceğimiz ve okuyabileceğimiz kuantum evrenine ulaşacağız.”

“Sürekli koklamanın, tatmanın ve dokunmanın da mümkün olabileceğini düşünüyor musun? Görmek ve işitmek önemli ama yaşamak için yeterli değiller. Ben bir odanın içinde çalınmakta ve söylenmekte olan bir şarkıyı dinlemeyi hâlâ seviyorum. Hiçbir dijital üretim o duyguyu sağlamayı başaramaz.”

“Oğlum, taş aletleri dışında hiçbir şeyi göremeyen ilk insanlara benziyorsun. Budala olma.”

“Budala değilim.  IQ’mun seninkinden yüksek olduğunu biliyorsun.”

“Buna yalnızca gülerim. Kim dedi onu, ne zaman ve ne tip bir testten sonra? Yalnızca analog bir dünyanın basit bir anlaşılmasıyla senin IQ’n benimkinden nasıl yüksek olabilir? Dijital dünyada bir acemisin. Çağdaş yaşamlarımızın ve bilimlerimizin olguları senin için büyü gibi.”

Anlamlı bir tartışma değildi ve muhtemel her ikisi de bunun farkındaydı. Ancak Selim, temel tartışmanın zihinleri arasında değil, inandıkları ve savundukları bilimsel gelişmeler ve uygulanan teknolojilerle ilgili olduğunu hissediyordu.  Düşünme yolları tercihleri ve yaşamış oldukları yaşamlarla yaratılmıştı. Farklı zihinlerdeki bilgi yansımalarını karşılaştırırken nesnel olunabilirdi, ancak değerlendirme ve sonuca varma yöntemlerini tanımlayan kurallar oluşturmak kolay değildi. Beyin sisteminin tam bir analizini gerektiriyordu ve bunu yapmak kuantum teorilerinin ve bilinen evrenlerin uzak çevrelerindeki dış evrenlerin arkasındaki olguları anlamaktan kolay değildi.

“IQ nedir?” diye sordu Selim, tartışmanın daha yumuşak bir biçimde sürmesini umarak. Can ve Metin’in ikisi de pek ilgilenmiş görünmediler ama Can cevap verdi.

“Biliyorsun” dedi Can her şeyi bildiğini ve tüm tanımları yapmaya yetkili olduğunu bildiren bir tonla. “Işık hızında iletişim kurduğumuz bilgi çağında, hiçbir şey eskisiyle aynı kalamaz. Geçmişte IQ normalden üstünlük ve düşüklük arasındaki bir konumu ölçen bir sayıydı, özel yetenekleri sıradan kitlelerden ayırmak için kullanılıyordu. Temel olarak, semboller arasındaki ilişkileri görmek kapasitesinin sanal bir ölçümüydü. Özel olarak; şekillerde, harflerde, sayılarda, görüntülerde ve seslerde saklı büyüyü anlama gücü olarak anlaşılıyordu. Zekâ katsayıları  evrenin her üyesi için eşit olsaydı ölçülmeyeceklerdi ama eşit değiller. Yeteneklerini ölçen başka türle olup olmadığını henüz bilmiyorum ama insanlar değerlerini sayılarla temsil etmekten her zaman hoşlandılar. Bireylerin sözel ve matematiksel işlemcilerinin kapasitelerine dayanarak basit mantıksal yöntemlerle çalışan zekâ algoritmaları kullanıyorlardı. Daha sonra daha karmaşık bir şekilde; duygusal, sosyal, görsel, işitsel, estetik, yaratıcı ve birçok diğer yaklaşım tipi  için alternatif katsayıların tanımlanması gündeme geldi. Ancak onların tümüyle anlamlı olduğunu düşünmüyorum. Çoğu harfleri ve sayıları işleme kapasitelerinin bir fonksiyonu olarak tanımlanabilir. Hepsi de belirli bir girdinin işlenmesi için kapasiteyi gösteren bir oran verirler.”

“Hiçbir şey bilmiyorsun” diye karşı çıktı Metin yumuşak bir sesle. “Yaşam ve zihin hayal edebileceğinden çok daha karmaşık. Hiçbir şeyi diğer parametrelerin kusursuz bir fonksiyonu olarak tanımlayamazsın. Onlar tümüyle yaklaştırmalardır. Dijital dünyanın temel problemi budur. Gerçek dünyada hiçbir şey siyah veya beyaz değildir. Ama sayısal açıklama ve basit mantık her şeyi siyahlar ve beyazlar olarak görür. Her şey siyah veya beyaz olabilir mi? Bu saçmalıktır. Gerçek dünyayı daha iyi yansıtmak için zayıf mantıklarına grileri eklemeye çalıştılar ama bu da yararsızdı. Yalnızca sistemlerinin sorunlarını gizlemeye çalışan bir oyundu. Grileri tanımlamak için sıfırları ve birleri kullandılar ve bunun büyük bir buluş olduğunu söylediler. Yalnızca ikili sistemin geçerliliğini değiştirmek yeterli olabilir mi? Ne yaparsan yap, ne tanımlarsan tanımla; belirli bir zamanda ışığı ve karanlığıyla tek bir evren vardır. Tüm griler geçicidir. Yalnızca siyah veya beyaz, ışık veya karanlık kalıcı ve ebedidir.”

Selim tartışmaya küçük bir yorum yaparak karışmayı düşündü ama vazgeçti. Bu onların dünyası ve onların tartışmasıydı. Selim kendisini başka bir evrenden gelmiş bir ziyaretçi gibi hissediyordu. Can yeniden konuşmaya başladığında ne düşünmüş olduğunu unutmuştu.

“Bunların tümü anlamsız., tarihin yönünü geriye çeviremezsin. İlk taş ve tekerlek, ilk harf ve barut, gözlenen ilk elektrik ve gerçekleşecek son füzyon çok farklı değillerdir. Hepsi de uzayın ve zamanın dinamiklerinden gelen karmaşık fonksiyonların, evrenimizin geçerliliği içindeki sonuçlarıdır. Her ne söylersen söyle, nasıl konuşursak konuşalım, ışık hızında yaşamanın yeni çağı zaten başladı. Yapay zekâ üzerine kurulu yeni türlerle birlikte etkileşimli yaşamak, kısa süre içinde tek yaşam biçimi olacak. Doğa, dünya, uzay, zaman, yaşam, ölüm, evren, sonsuzluk, ebedilik ve henüz bilinmeyen pek çok parametre yeniden tanımlanacak. Ateşten sonra hiçbir şey ayı değildi. Işık hızında yaşamak için geçiş tamamlandıktan sonra hiçbir şey aynı olmayacak.”

Tartışma Selim için çok kuramsaldı. Can ve Metin’in atışması sırasında zihninde beliren bir soru dizisini sorarak konuyu değiştirmek istedi.

“Yapay zekânın zekâ katsayısını ölçmek için bir yöntem var mı? Doğal ve yapay zekâların güncel kapasitelerini izlemek için yapılmakta olan sürekli performans ölçümleri var mı? Dünyada bu tür tartışmaları ve çalışmaları merak eden ve bunlar için gerekli bedelleri ödemeye hazır yeterince insan var mıdır?”

“YZ’nin ZK’si üzerinde çalışmalıyız” dedi Metin.

Can, yaşamını geri kazanmış gibi mutlulukla gülümsedi.

https://turkiye.ai

https://webrazzi.com/2017/09/18/yapay-zeka-girisimleri/

https://www.teknolojioku.com/guncel/yapay-zeka-kurumlarin-emrinde-5c5d70ffc0d1c5342723e20a